علامه اعجازهای علمی قرآن را عیان کرد/ المیزان کارکرد تمدنی دارد

به گزارش خبرنگار گروه دین و ‌اندیشه خبرگزاری شبستان، بیست و چهارمین روز از آبان ماه مصادف است با سالروز رحلت علامه طباطبایی(ره)، فقیه، فیلسوف، عارف و مفسر بزرگ قرآن که با گذشت بیش از چهار دهه از فقدان او هنوز تفسیر المیزانش افق‌گشایی می‌کند و راه‌های جدید برای تعامل با قرآن به ما یاد می‌دهد. به مناسبت فرا رسیدن این روز با آیت الله محمود رجبی، رئیس مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره) درباره ویژگی‌های تفسیر المیزان گفتگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مرور می‌شود:

آیت الله محمود رجبی در گفتگو با خبرنگار گروه دین و ‌اندیشه خبرگزاری شبستان درباره بابی که علامه طباطبایی(ره) در تفسیر قرآن با المیزان گشوده است، اظهار کرد: مرحوم علامه طباطبایی(ره) حق بزرگی نه فقط بر گردن جامعه اسلامی بلکه جامعه بشری دارد، ایشان با آن ‌اندیشه‌های ژرف و تربیت شاگردانی که اعلام جامعه ما هستند به نظام و کشورهای اسلامی و حتی بشریت خدمت کرده‌اند.

رئیس مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره) ادامه داد: تفسیر قرآن به قرآن با این دقت و ظرافت پیش از علامه سابقه نداشته هر چند پیش از ‌ایشان هم این تفسیر مطرح بود اما آنکه با چنین روش منقح و دقیق پیش برود و استفاده فراوان از آیات دیگر در تفسیر هر آیه کرده باشند، المیزان با هیچ یک از آثار گذشته قابل مقایسه نیست.

بیشترین برداشت از روایات در تفسیر آیات

وی با اشاره به استفاده‌ای که علامه طباطبایی(ره) از روایات معصومان(ع) در تفسیر قرآن کرده‌اند، تصریح کرد: ‌ایشان در عین حال که در تفسیر، روش قرآن به قرآن را اعمال کرده‌اند اما از روایات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) چه بنابر نقل منابع شیعی چه به نقل از منابع اهل سنت استفاده برده‌اند و می‌توان گفت بیشترین برداشت را از روایات داشته‌اند اما با نگاه دقیق و روش‌مندی که در مقدمه المیزان توضیح داده‌اند و در جای جای این تفسیر ذیل روایات یادآور شده‌اند.

آیت الله رجبی تأکید کرد: از این منظر تفسیر بزرگ ‌ایشان بسیار ممتاز است تا جایی که در المیزان روایاتی آمده که حتی در کتب تفسیر روایی ما نیامده این نشان از عنایات ویژه علامه به روایات اهل بیت(ع) در تفسیر و تعامل مطلوب با احادیث دارد.

وی با بیان اینکه المیزان در عین قرآن به قرآن و ترتیبی بودن تفسیری جامع است، گفت: یعنی در حوزه‌های مختلف علمی وارد شده و نکات بدیع علمی را از آیات برداشت می‌کند؛ مرحوم علامه به جامعیت علوم مختلف اعتقاد داشت و می‌فرمود: قرآن برای جامعه‌شناسان در تعالیم جامعه‌شناسانه معجزه است، برای یک حقوقدان معجزه است در موضوعات حقوقی و درباره سایر علوم هم این مسئله صادق است؛ این نگاه باعث شده علامه در تفسیر در عرصه‌های مختلف علمی وارد شود و هم دیدگاه‌های قرآنی را استخراج و هم تأملات خود را در این عرصه ارائه کند لذا المیزان برای همه ‌اندیشمندان رشته‌های مختلف در استخراج نظر قرآن در رشته علمی‌شان راهگشا است.

آیت‌الله رجبی اضافه کرد: در مؤسسه امام خمینی(ره) طرح کلان که همه گروه‌های علمی در آن مشارکت دارند در مطالعات المیزان تصویب شده و محققان در رشته‌های مختلف علوم انسانی اسلامی دیدگاه‌های علامه را به صورت موضوعی از المیزان استخراج می‌کنند مثل مطالعات حقوقی، مطالعات اجتماعی، مطالعات روانشناختی، مطالعات اخلاقی و دیگر رشته‌های علوم انسانی.

المیزان روشمند است

وی در ادامه بیان کرد: این به دلیل جامعیت تفسیر ارزشمند علامه است که باعث شده در عرصه‌های مختلف علمی و در هر دانشی متناسب با همان دانش مسائل از قرآن استخراج و مطرح کند و نظریاتی که از مسلمات نیست را دخالت ندهد و حداکثر به عنوان شاهد از آن‌ها بهره بگیرد. علاوه بر این، روشمند عمل کردن المیزان راهگشا و درس‌آموز و مشتمل بر آموزه‌های مختلف حتی در علوم فلسفی منطقی است.

رئیس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) تأکید کرد: بنابر این، المیزان از نظر روش‌مندی و رعایت مرزهای دانش کم نظیر است مهم آنکه علامه بحث‌های علوم دیگر را با تفسیر در هم نیامیخته یعنی ابتدا تفسیر را آورده و بعد دیدگاهی علمی را مطرح می‌کند در قالب‌هایی همچون بحث المنطقیون، بحث الفلسفیون و امثال آن تا مخاطب بداند آنچه قرآن به ما می‌دهد، چیست و آنچه از علوم به دست می‌آید و استخراج می‌شود، چه کیفیتی دارد.

وی با بیان اینکه علامه طباطبایی(ره) المیزان را در جمع نخبگانی و تخصصی مطرح کرده‌اند، گفت: بیان ‌ایشان را شاگردان و متخصصان آشنا با اندیشه‌هایشان، باید مطرح کنند در مؤسسه امام خمینی(ره) طرح علوم انسانی اسلامی در المیزان را با همین نگاه اجرا می‌کنیم تا مخاطبان از اقشار مختلف بتوانند این مباحث را به دست آورند و خروجی کار برای عموم علاقمندان مطلوب و کاربردی باشد.

همه به قدر وسع از المیزان بهره می‌برند

آیت الله رجبی درباره کیفیت بهره‌مندی عموم جامعه از محتوای غنی تفسیر المیزان، ادامه داد: البته برخی بحث‌های علامه که جداگانه ترجمه و منتشر شده است جنبه عمومی هم دارد، اما المیزان کتابی علمی فنی است و در بسیاری از مواضع استناد علامه به روش‌های عمیق اسلامی و فهم متن و تفسیر متن است که تبعاً نیازمند فهم تخصصی است. هر چند ترجمه المیزان به گونه‌ای است که اقشار مختلف می‌توانند آن را درک کنند مثل خود قرآن که لایه‌هایی دارد و هر کس به قدر فهم خود می‌تواند با آن‌ها مواجه شود و بهره ببرد.

وی درباره نقشی که تفسیر المیزان به عنوان منبع و نرم‌افزار فکری می‌تواند در ساخت تمدن نوین اسلامی ایفا کند، خاطرنشان کرد: بدون شک المیزانِ علامه کارکرد تمدنی هم دارد؛ باید توجه داشت تمدن یک بخش مرتبط با محتوا و مغز دارد که فرهنگ است هر تمدنی مبتنی بر یک فرهنگی است و نمودهای عینی آن فرهنگ جلوه‌های ملموس و محسوس تمدن به شمار می‌رود. بیان علامه و تفسیر المیزان در بخش محتوایی که شامل هویت‌سازی فرهنگی و مؤلفه‌های هویت فرهنگی است و نیز در نمایش آثار و برکات فرهنگ اسلامی بی‌نظیر است و می‌تواند در مسیر ساخت تمدن نوین اسلامی مؤثر واقع شود کمااینکه در جهت هویت بخشی به نسل جوان ما هم تأثیر دارد.